Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası
Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş yıllarında siyasi arenada önemli bir rol oynayan bir partidir. 17 Kasım 1924 tarihinde kurulan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası (TCF), dönemin İttihat ve Terakki Cemiyeti üyeleri tarafından kurulmuştur. Partinin kurucuları arasında Ali Fuat Cebesoy, Refet Bele, Kazım Karabekir, Falih Rıfkı Atay, Kâzım İnanç, Adnan Adıvar gibi isimler yer almaktadır.
Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası Kuruluşu
Mecliste bir tarafta köklü değişiklikleri savunan Mustafa Kemal, İsmet Paşa ve Fethi Bey gibi diğer taraftan, değişimin zaman içinde yapılmasını öneren gelenekçiler olarak ifade edilen bir başka grup ortaya çıkmıştır. Muhalif görüşün artmaya başladığı bu dönemde çıkarılan kanun gereği Mustafa Kemal’in yanındaki komutanlar vekilliklerinden istifa ederek orduya dönmüşlerdir. Ancak, Kazım Karabekir, Ali Fuat, Cafer Tayyar gibi paşalar ise askerlik görevlerinden istifa edip mecliste kalmışlardır. Mustafa Kemal bu durumu Paşalar Komplosu olarak adlandırdığı bu olay meclis içinde örgütlü bir muhalefetin geliştiğini ortaya koymaktadır.
Nihayetinde, Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası 17 Kasım 1924 tarihinde Ankara’da Kazım Karabekir başkanlığında kuruldu. Partinin sistemi liberal sistem ve halkın hakimiyetidir. Dine de saygılı olacağını belirtilmiştir.
TCF, halkın desteğini kazanmak için milliyetçilik ve demokrasi prensiplerini benimsemiştir. Özellikle İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin baskıcı yönetimine karşı demokrasi yanlısı duruşu ile dikkat çeken TCF, Türkiye’deki ilk çok partili sistem denemesinin yaşandığı bir dönemde ortaya çıkmıştır.
Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın en dikkat çekici yönü Mustafa Kemal’in direktifleri ile değil de kendiliğinden kurulmasıdır. Parti kurulduktan sonra İsmet Paşa, Mustafa Kemal’e İstanbul’da sıkıyönetim ilan edilmesi önerisini sunuş ancak reddedilmiş. Mustafa Kemal muhalefetin varlığına önem verip, batılı rejimlerin parlamentolarını örnek göstermiştir.
Parti, Almanya, Fransa, İngiltere ve Amerika Birleşik Devletleri gibi ülkelerden etkilenerek Batılılaşmayı savunmuştur. Ayrıca, partinin liderleri Mustafa Kemal Atatürk’ün sivil anayasaya geçme planlarına da destek vermiştir.
Ancak, TCF’nin farklı görüşlere sahip üyelerinin parti içindeki çatışmaları nedeniyle kısa ömürlü bir parti olmuştur. 1925 yılında gerçekleşen Şeyh Sait İsyanı sonrasında, TCF’nin bazı üyeleri partiden ayrılmıştır. Hatta partinin lideri Ali Fethi Okyar, Atatürk ile anlaşmazlığa düşerek partisinden istifa etmek zorunda kalmıştır.
Partinin kurulduğu dönemde Türkiye’deki siyasal yapıda tek parti yönetimi hakimdi ve çok partili sisteme geçiş henüz gerçekleştirilmemişti. Bu nedenle, TCF’nin ortaya çıkışı önemli bir gelişme olarak kabul edilir. Partinin demokratik değerleri benimsemesi ve Batılılaşmayı savunması, Türkiye’deki siyasi tarihin gelişiminde önemli bir rol oynamıştır.
Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın Kapatılışı
Bu dönemde Doğu illerinde Şeyh Said isyanı ortaya çıktı. Fethi Bey görevden alınıp, yerine İsmet paşa getirildi. Ertesi gün Takrir’i Sükun ilan edildi. Bir nevi diktatörlüğün meşrulaştırılması olarak ifade ediliyor. Hükümet, Terrakiperver Cumhuriyet Fırkası mensuplarını Şeyh Said isyanıyla bağlantılı oldukları gerekçesiyle İstiklal mahkemesine sevk etti. Burada da parti kapatıldı.
Bununla birlikte, TCF’nin kısa sürede dağılması, Türk siyasetinde çok partili sistemin henüz tam olarak oturtulamadığını göstermiştir. Ancak, TCF’nin kurucuları arasındaki isimlerin daha sonra siyasi hayatlarını sürdürerek Türk siyasetine katkı sağladıkları unutulmamalıdır.
