Türkmençay Antlaşması

Türkmençay Antlaşması 10 Şubat 1828 tarihinde İran’ın Türkmençay kentinde Rusya ile İran arasında imzalanan barış antlaşmasıdır.

Türkmençay Antlaşması, 21 Şubat 1828 tarihinde Rusya İmparatorluğu ile İran arasında imzalanan bir antlaşmadır. Bu antlaşma, Güney Kafkasya’da yaşayan Azerbaycan Türkleri’nin yaşadığı bölgenin sınırlarının belirlenmesi amacıyla yapılmıştır.

Türkmençay Antlaşması’nın Süreci ve Sonuçları

Azeybaycan’da Nadir Şah’ın ölümünden sonra bit türlü siyasi birliğin kurulamamasından faydalanan Rusya, Azerbaycan topraklarını bir bir ele geçirmeye başlamıştır. Rusların bu tehlikeli bir şekilde sınırlarını genişletmesi İran için tehdit oluşturmuştur. Bu süreç en sonunda Rusya ve İran savaşın başlamasına neden olmuştur. Yapılan savaşta İran yenilince önce Gülistan Antlaşması (1813), sonra da Türkmençay Antlaşması (1828) imzalamıştır.

Antlaşma ile Ayrıca, Türkmençay Antlaşması ile Azerbaycan Türkleri’ne özerklik verilmiştir.

Türkmençay Antlaşması’nın sonucu olarak İran, bugünkü Ermenistan, Nahçıvan ve Dağıstan’ın bazı bölgelerini Rusya’ya vermek zorunda kalmıştır. Azerbaycan Türkleri’nin yaşadığı bölge Rusya’nın egemenliği altına girmiş ve Azerbaycan Türkleri, yüzyıllar boyunca süren İran hakimiyetinden kurtulmuştur.

Günümüzde de güncelliğini koruyan bu antlaşma ile Azerbaycan Türkleri kuzey ve güney olarak ikiye bölünmüş ve Ermenistan Devleti’nin temelleri atılmıştır.

Türkmençay Antlaşması’nın Önemli Maddeleri

• Madde 4: Pers devredilen Erivan Hanlığı (bugünkü en merkezi Ermenistan ), Nahçıvan Hanlığı (şimdiki günün en Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti arasında Azerbaycan ), Talış Hanlığı (güneydoğu Azerbaycan) ve Ordubad ve Mugan bölgeleri ( şimdi de Azerbaycan’ın bir parçası) ve ayrıca Gülistan Antlaşması’nda Rusya’ya yapılan durgunlukları yineledi .
• Madde 6: İran Rusya’ya 10 altın veya 20 milyon gümüş ruble (1828 para biriminde) koruyacağına söz verdi .
• Madde 7: Rusya , Şah Fath Ali’nin ölümü üzerine İran tahtının varisi Abbas Mirza’yı destekleme sözü verdi . (Abbas Mirza Şah Fath Ali’yi önceden kestiği zaman bu madde tartışmaya başladı.)
• Madde 8: Fars gemileri , bundan sonra Rusya’ya verilecek olan Hazar Denizi ve kıyılarının tümünü dolaşmak için tüm haklarını kaybetti .
• İran, İran’daki Rus konularında teslim olma haklarını tanıdı.
• Madde 10: Rusya, İran’ın herhangi bir yerine konsolosluk elçisi gönderme hakkını elde etti.
• Madde 10: İran, Rusya’nın belirttiği gibi Rusya ile ticari anlaşmaları kabul etmelidir.
• Madde 13: Savaş esirleri takas edildi.
• İran, Gülistan Antlaşması’nda verdiği sözleri yerine getirdiği için resmen özür diledi.
• Madde 15: Şah Fath Ali Şah , savaş sırasında ya da bölgenin Rus askerleri tarafından geçici olarak kontrol edilmesi sırasında yapılan herhangi bir iş için İran Azerbaycan bölgesinde yaşayan herhangi bir kişiyi ya da yetkiliyi suçlamamaya ya da zulmetmemeye söz verdi . Ayrıca, söz konusu bölgenin tüm sakinlerine, bir yıl içinde yapmak istedikleri takdirde Fars bölgelerinden Rus bölgelerine geçme hakkı verilmiştir.